logoDialog
800px-Uniwersytet_Papieski_Jana_Pawła_II_w_Krakowie_Logo_(2)
A FEW WORDS

ABOUT THE PROJECT

„The multicultural heritage of the Polish-Lithuanian Commonwealth in shaping the European mentality of the Slavs of Central and Eastern Europe. Interdisciplinary study of Latin influences on Byzantine-Slavic culture inspired by the Synod of Zamość 300th anniversary (1720- 2020)”

PROJECT DESCRIPTION

Projekt obejmuje interdyscyplinarną i historyczno-kulturową analizę wydarzenia historycznego (Synod Zamojski 1720 r.), ważnego dla Białorusinów i Ukraińców w kontekście ich związków z kulturą łacińską za pośrednictwem polskim. Projekt, odwołując się do historii, odnosi się do współczesności, próbując zbadać i określić obecny stopień europejskiej świadomości i identyfikacji Białorusinów i Ukraińców.

Działania podejmowane w ramach projektu wpisują się w zakres badań kulturologicznych i historycznych dziejów Rzeczypospolitej Dwojga Narodów, uwzględniając jej wielokulturowy i wielonarodowy charakter. Zamierzają ukazać dawne państwo polsko-litewsko-ruskie jako miejsce spotkania i kształtowania się tożsamości narodów (tutaj: Polacy, Białorusini i Ukraińcy), które będąc częścią etnicznej wspólnoty słowiańskiej, należały do dwóch europejskich cywilizacji: zachodniej (łacińskiej) i wschodniej (bizantyjskiej).

Ukazując związek historii ze współczesnością, projekt chce przyczynić się do lepszego postrzegania Polski przez jej wschodnich sąsiadów, a równocześnie do umocnienia ich tożsamości i mentalności europejskiej. Historiografia, zarówno polska, jak i ukraińska czy białoruska, często podkreśla elementy negatywne wspólnej historii, koncentruje się na różnicach i antagonizmach. Obecny projekt pragnie zwrócić uwagę na to, co nas łączy, pokazać pozytywne aspekty współistnienia w jednym organizmie państwowym, tworzenie swoistej syntezy cywilizacji łacińskiej i bizantyjskiej (szczególnie na przykładzie Kościoła unickiego w historycznym kontekście synodu w Zamościu z 1720 roku).

Dokonać tego zamierzamy podejmując międzynarodową współpracę naukowców z Polski, Ukrainy i Białorusi, reprezentujących kilka różnych dziedzin, takich jak: historia, filologia, teologia, nauki prawnicze, filologia, kulturologia (zespół badawczy). Projekt ma więc charakter innowacyjny, interdyscyplinarny i międzynarodowy. Jego zaletą jest dialog naukowy, łączący dziedziny nauk humanistycznych i społecznych oraz dialog międzynarodowy. Dyskusja polskich, ukraińskich i białoruskich naukowców ma na celu zbliżenie stanowisk i przyczynienie się do powstania bardziej spójnej wizji historii oraz odnalezienia przez ich kraje właściwego miejsca i roli, jaką mogą dziś odegrać we wspólnocie europejskiej. Takie podejście jest ważne i cenne w kontekście integrującej się Europy, która świadoma swoich rzymsko-łacińskich i grecko-bizantyjskich korzeni, nie może zamykać się na swój wschodni komponent.

Projekt zakłada stworzenie międzynarodowej i interdyscyplinarnej grupy naukowców, badających zadaną problematykę w duchu dialogu i otwartości na różnice w poglądach. Wyznaczeni badacze zrealizują publikację źródeł historycznych (Synod Zamojski). Jej prezentacja odbędzie się na międzynarodowej konferencji, która obejmie także promocje wyników innych badań (publikacja pokonferencyjna). Projekt obejmuje także zorganizowanie warsztatów studenckich w krajach-uczestnikach projektu i sesji studenckiej w Krakowie w celu zapoznania studentów z wynikami badań: przybliżenie i uświadomienie przez nich wspólnego historycznego i kulturowego dziedzictwa Rzeczypospolitej.

CELE PROJEKTU

1. Cel ogólny

Celem projektu jest zbadanie wpływów łacińskich na kulturę bizantyjsko-słowiańską Rusinów, zaistniałych w Rzeczypospolitej i określenie ich roli w kształtowaniu się zarówno tożsamości narodowej, jak i mentalności europejskiej współczesnych Białorusinów i Ukraińców.

Na terenie wielonarodowej Rzeczypospolitej (po włączeniu w jej skład Księstwa Litewskiego i Rusi) stworzone zostały warunki do syntezy dwóch europejskich nurtów cywilizacyjnych – rzymsko-łacińskiego i grecko-bizantyjskiego – w wyniku współistnienia na jej obszarze dwóch konfesji: katolicyzmu i prawosławia. Konkretnym przykładem tej syntezy był utworzony w 1596 roku (Unia Brzeska) Kościół unicki, który zjednoczył część ruskich wyznawców prawosławia z Kościołem katolickim. Ta nowa wspólnota wyznaniowa wywarła przemożny wpływ na proces integracji Słowian Wschodnich z cywilizacją zachodnioeuropejską. Ważnym wydarzeniem w historii Kościoła unickiego (greckokatolickiego) był Synod Zamojski przeprowadzony w 1720 roku, który w znaczący sposób wzmocnił jego związek z Kościołem katolickim. Przedmiotem trwających sporów, nie tylko historiograficznych, jest kwestia wpływu tradycji łacińskiej na zasadniczą treść uchwał synodu. W 2020 roku przypada 300-na rocznica Synodu Zamojskiego, dlatego punktem wyjścia podjętych w projekcie badań będzie problematyka z nim związana. Podejmując próbę obiektywnej jego oceny, projekt przewiduje spojrzenie na synod i jego epokę (XVIII w.) ze strony badaczy – przedstawicieli różnych dyscyplin, różnych krajów i różnych konfesji.

Synod Zamojski i jego skutki będzie w projekcie historycznym przykładem wpływów łacińskich na kulturę bizantyjsko-słowiańską. Pokażą one jak Rusini – obywatele Rzeczypospolitej – potrafili wykorzystać zaistniałe możliwości rozwoju, przy jednoczesnym dochowaniu wierności wschodniej tradycji.

W wielu opracowaniach ukraińskich i białoruskich można znaleźć negatywny obraz Polski w historii, przedstawiający ją jako agresora i kolonizatora terenów Europy Wschodniej. Takie spojrzenie ma swoje źródło w historiografii rosyjskiej i radzieckiej, ale często rzutuje i dziś  na prace naukowe powstające na Ukrainie i Białorusi. Kod kulturowy z radzieckiej przeszłości ma więc dalej wpływ na kształtowanie się współczesnego wizerunku Polski u naszych sąsiadów. Ukazanie pozytywnej roli Synodu Zamojskiego dla dalszego rozwoju kultury Rusinów, absorbującej elementy łacińskie, ma przyczynić się do zmiany takiego wizerunku.

Analiza tego konkretnego przykładu historycznego ma zainspirować uczestników projektu do szerszej refleksji i dyskusji na temat spotkania i dialogu kultur, warunków tworzenia się nowych tożsamości narodowych, kształtowania się europejskiej świadomości Białorusinów, Ukraińców i Polaków oraz wyznaczy kierunek dalszego jej rozwoju.

Podjęcie takiej dyskusji naukowej wydaje się zasadne i aktualne wobec współczesnego poszukiwania tożsamości europejskiej, składających się na nią tożsamości narodowych i korelacji między nimi. Planowane w projekcie badania pokazują ważną rolę humanistyki w ukazaniu i formowaniu społecznego, politycznego, kulturowego oblicza współczesnej Europy.

Przewidziane w projekcie publikacje (źródło historyczne, komentarze, opracowania) utworzą bazę danych, która zostanie udostępniona uczestnikom projektu (naukowcy, studenci). Efektem projektu będzie stworzenie międzynarodowej grupy badawczej nastawionej na dalszą współpracę i interdyscyplinarne badania wspólnego dziedzictwa kulturowego Europy Środkowo-Wschodniej.

2. Cele szczegółowe

  • opracowanie interdyscyplinarnej metody badawczej dziedzictwa kulturowego, szczególnie w zakresie podjętej w projekcie problematyki historycznej, kulturowej i socjologicznej;
  • wydanie polskiego tłumaczenia łacińskiej wersji Statutów Synodu Zamojskiego wraz z komentarzami historycznym, prawnym i liturgicznym (przygotowanymi  przez specjalistów z tych dziedzin);
  • przeprowadzenie komparatystycznych badań dotyczących świadomości europejskiej i narodowej Białorusinów i Ukraińców (w odniesieniu do takiej świadomości Polaków);
  • zorganizowanie międzynarodowej konferencji naukowej z prezentacją wydanej publikacji źródłowej i referatami naukowców różnych dziedzin (na temat Synodu Zamojskiego w kontekście epoki);
  • wydanie publikacji pokonferencyjnej;
  • przygotowanie i przeprowadzenie warsztatów studenckich na Białorusi i Ukrainie z udziałem naukowców grupy badawczej;
  • zorganizowanie podsumowującej sesji studenckiej z wybranymi uczestnikami warsztatów;
  • utworzenie strony internetowej prezentującej projekt.

Aspekt naukowy projektu obejmuje interdyscyplinarne badania nad historią Kościoła unickiego (greckokatolickiego), zwracające uwagę na procesy okcydentalizacji i latynizacji zintensyfikowane po Synodzie Zamojskim oraz na ich dalsze konsekwencje w kształtowaniu się narodowych społeczności – ukraińskiej i białoruskiej. Ważnym będzie wykazanie pozytywnej strony tych procesów i poszukiwanie nowych określeń na ich nazwanie pozbawionych negatywnych obciążeń, które zyskała, na przykład, stosowana w dotychczasowych opracowaniach naukowych, „latynizacja”. Imponujący dorobek Kościoła greckokatolickiego stanowi przedmiot badań różnych dyscyplin naukowych i wciąż dostarcza ciekawego materiału do dalszych studiów. W przeszłości jego badacze często ignorowali zasadę obiektywności i ulegali emocjom. Projekt zakłada obiektywne i wielostronne wyświetlenie wydarzenia z historii Kościoła unickiego (Synodu Zamojskiego z 1720 roku). Tak potraktowane w projekcie wydarzenie historyczne ma być okazją do podjęcia dyskusji nad problemami współczesnymi podczas konferencji naukowej i warsztatów studenckich. 

Na warsztatach zostaną zaprezentowane studentom publikacje związane z projektem. Warsztaty będą okazją do spotkania studentów z naukowcami badającymi zagadnienie (aspekt edukacyjny). Przeprowadzona na warsztatach dyskusja dotycząca współczesnych konsekwencji wpływów polsko-łacińskich na kulturę bizantyjsko-słowiańską ma prowadzić do wzmocnienia postaw otwartości, tolerancji na inne kultury i narody (aspekt społeczny). Będzie to także poszukiwanie nowego, pozytywnego spojrzenia na wspólną przeszłość w Rzeczypospolitej przez studentów – młodych obywateli współczesnej Białorusi i Ukrainy. 

Warsztaty wyłonią delegatów na wspólną sesję studencką w Krakowie. Sesja będzie spotkaniem studentów z 3 państw (Polska, Białoruś, Ukraina). Będzie płaszczyzną do wymiany poglądów dotyczących historii i współczesności, pokazanie tego, co łączyło nas kraje w przeszłości, a co łączy nas dzisiaj w Europie. Podczas sesji planowane są także wydarzenia kulturalne, które przybliżą gościom kulturę polską, a także jej otwartość na kultury wschodniosłowiańskie. Wizyta na uczelniach polskich (UPJPII, UJ) może zachęcić studentów do dalszych studiów i przyszłej pracy w Polsce.

Aspekt kulturowy projektu obejmuje dialog międzykulturowy, który ma na celu określenie relacji kulturą własną (narodu) a kulturą europejską. Dalsze badania w tym zakresie powinny uwzględnić nie tylko wpływy łacińskie na kulturę wschodniosłowiańską, ale także kierunek odwrotny – wpływy wschodnie na kulturę polską.

Projekt będzie realizowany w oparciu o dialog specjalistów różnych dziedzin, reprezentantów trzech krajów: Polski, Białorusi i Ukrainy, którego celem jest opracowanie wspólnego spojrzenia na historię i współczesność. W podejściu badawczym należy wziąć pod uwagę wewnętrzną potrzebę sąsiednich narodów budowania własnej tożsamości (także obrzędowej i wyznaniowej). Dotychczasowe badania historii Kościoła unickiego rzadko uwzględniały głos naukowców ukraińskich. Jeszcze słabsza jest obecność na tym terenie naukowców z Białorusi. Jednym z celów projektu jest zaangażowanie przedstawicieli tych państw.

Badając kulturę ukraińską i białoruską w kontekście kultury Rzeczypospolitej nie można sugerować się faktami wyłącznie ze sfery konfesyjnej, ale brać pod uwagę szeroki kontekst kultury europejskiej (łacińskiej i greckiej) i ogólnochrześcijańskiej. Dlatego poszukując nowych perspektyw badawczych, projekt ma charakter interdyscyplinarny, międzynarodowy i interkonfesyjny. 

Ważnym celem projektu jest sformowanie międzynarodowej grupy badawczej, składającej się z naukowców polskich, ukraińskich i białoruskich – specjalistów z dziedziny historii, teologii, prawa, sztuki, filologii, reprezentujących różne wyznania – rzymskokatolickie, greckokatolickie, prawosławne, co gwarantuje prawidłowy przebieg badań i realizację projektu zgodną z wyznaczoną problematyką. 

 

Projekt ma znaczenie dla poprawy relacji z naszymi sąsiadami – Ukraińcami i Białorusinami. Przyczyni się do polepszenia wizerunku Polski w ich oczach, zarówno w planie historycznym, jak i w kontekście współczesnych wyzwań. Dzięki realizacji projektu, nauka polska może spełnić zadanie wspierania nurtów proeuropejskich na Ukrainie i Białorusi.